Afgelopen maand bezocht ik het Kunstmuseum (voorheen het Gemeentemuseum) in Den Haag met een vriendin - gelijk even een zijpaadje, want wat blijft het toch een fantastisch gebouw. Liza wees me op de audiotour die ook thuis te beluisteren is en waarin de architectuur van het museum zaal voor zaal wordt besproken. Ook cabaretier Vincent Bijlo, kleinzoon van de architect Berlage, komt hierin aan het woord.
New new Babylon
We bezochten het museum met name voor de tentoonstelling New new Babylon: Visions for another tomorrow, waar ik op kwam door een interessant interview met kunstenaar Emma Talbot in De Volkskrant. Daarin ging het eigenlijk meer om Mother Earth, het kunstwerk dat nu tentoongesteld wordt in het Centraal Museum voor Good mom, bad mom. Zijdelings kwam ook haar kunstwerk aan bod dat in het Kunstmuseum wordt getoond voor New new Babylon, met de titel ‘Where do we come from, who are we, where are we going?’, naar het beroemde schilderij van Gauguin.
Omdat ik een personage in mijn nieuwe boek heb die zich soms bezighoudt met Gauguin (waardoor ik de biografie Wildeman van Sue Prideaux aan het lezen ben) ging ik aan van Talbots werk en besloot ik New new Babylon te bezoeken. Het werk van Talbot is in levende lijve inderdaad indrukwekkend.
New new Babylon is een afgeleide van New Babylon, het bekende project van kunstenaar Constant dat deel uitmaakt van de permanente collectie van het Kunstmuseum. New Babylon (1956-1974) bestaat uit talloze maquettes, schilderijen en studies naar een nieuwe samenleving. Gebaseerd op het boek Homo ludens van Johan Huizinga is New Babylon een maatschappij waarin de mens boven de grond leeft in gebouwen zonder vaste functie. Daaronder vinden allerlei vormen van transport plaats.
New Babylon is een nomadische stad: de mens trekt over de wereld en maakt netwerken. Doordat alles geautomatiseerd is, hoeft de mens niet te werken. ‘Het steeds veranderende uiterlijk van de sectoren van New Babylon wordt bepaald door haar bewoners, de Homo Ludens (de avontuurlijke ‘spelende’ mens), het contrast van ‘de burgerlijke mens’ met zijn geprogrammeerde opvatting van geluk,’ schrijft het Kunstmuseum.
New Babylon is bij uitstek een voorbeeld van dromen over de toekomst. De verbeelding heeft de vrije hand en is oneindig, zoals Aafke Romeijn mooi benoemt in deze video:
Ik heb een zwak voor dit soort toekomstdromen, die vast ooit is aangewakkerd door mijn favoriete cartoon The Jetsons. Ook op ArtTube staat een mooie documentaire over New Babylon:
Dromen kwamen ook veelvuldig terug in New new Babylon, de tentoonstelling die ik dit keer bezocht. Kunstenaars reageerden hierin op New Babylon van Constant; de interpretatie van Jonas Staal was hierbij het meest interessant. Hij projecteerde de constructen van Constant op booreilanden, die best lijken op de maquettes. Deze liet hij (op zijn afbeeldingen) begroeien met planten, onder de titel ‘Studies voor een crisis-utopie’. Booreilanden die bewoonbaar worden als het land overstroomt: een praktische toekomstdroom.
Omdat de spelende mens in een vrij in te vullen netwerk van bouwstructuren veel ruimte overlaat, vond ik de tentoonstelling toch ook wat vaag. Je kunt zoveel verschillende kanten op, dat sommige werken er een beetje bij de haren bijgesleept leken, of dat samenhang miste. En ergens kon ik toch ook niet helemaal meekomen in dat idee van de spelende mens die boven de grond in vrij in te vullen ruimtes leeft. Het spreekt eindeloos tot de verbeelding, maar toch doet het vooral heel onpraktisch aan. Soms verliest een utopie zijn glans omdat je in een ideale situatie álle kanten op kunt. Persoonlijk ben ik niet geïnteresseerd in ideale situaties, maar in de situatie nú en de stappen die je daarin kunt ondernemen om het beter te maken.
The Experimental City
Dit alles deed me denken aan een film die ik in 2018 zag bij de opening van het Architectuur Film Festival Rotterdam (AFFR) en die me sindsdien altijd is bijgebleven: The Experimental City. Anders dan de trailer doet vermoeden is het niet alleen een film over de bureaucratische rompslomp en de tegenstand die kwam kijken bij het bouwen van deze stad (wat uiteindelijk niet is gebeurd). Bovenal is het een film over het geweldige brein van Athelstan Spilhaus, die professor was aan MIT en de gelijknamige strip ‘The Experimental City’ tekende.
Hierin reden auto’s zonder bestuurder op een automatische snelweg, werd afval onder de grond opgeslagen en verwerkt tot nieuwe stoffen (een circulaire economie!) en werd luchtvervuiling verholpen door de stad onder een grote glazen stolp te plaatsen. Spilhaus en consorten kregen daadwerkelijk de fondsen om een stad op te zetten: de Minnesota Experimental City, die op een dunbevolkt stukje land zou worden gebouwd. De stad heette nadrukkelijk experimenteel, omdat de inwoners de testgebruikers zouden zijn van de stedelijke innovaties die Spilhaus in zijn strip al had uitgedacht. Door te blijven experimenteren, kon de stad blijven verbeteren en konden de innovaties worden overgenomen in andere steden zodra ze perfect waren.
De stad kwam er niet en bleef een utopie. Eén die ik, uiteindelijk, interessanter vind dan New Babylon. Dat ligt waarschijnlijk aan de praktische uitvoerbaarheid ervan, aan het technisch vernuft. Ik zei het al, voor iemand die een nieuwsbrief over dromen en dromerigheid schrijft ben ik een bijzonder nuchter persoon. Dromen vind ik desalniettemin heel belangrijk omdat ze gaan over onze verbeelding, en verbeelding is nodig om het beeld te schetsen waar je naartoe kunt gaan werken. In mijn Waag-tijd leerde ik daar het woord futuring voor: systematische processen waarmee je mogelijke toekomsten in kaart brengt en onderzoekt hoe je daar in het heden op kunt anticiperen.
Up next
Tijdens het schrijven van deze nieuwsbrief besefte ik dat ik nu uitgebreid heb stilgestaan bij de utopieën van twee witte mannen, zonder aandacht te besteden aan Octavia E. Butler en andere uitingen van afrofuturisme. Daarom nu twee tips:
Een profiel van Octavia E. Butler door Vulture Magazine
Tegenlicht-documentaire ‘De post-racistische planeet’ uit 2020 door Ikenna Azuike
Ik wil namelijk dieper op dit thema ingaan, maar niet helemaal vanuit mezelf; anderen weten meer en kunnen beter over dit thema vertellen. Dus ik duik mijn onderzoeksbubbel in en heb al een idee wie ik hier voor een volgende aflevering over wil spreken… Stay tuned en tot de volgende!
(Dromerige) tips
Heel erg late to the party, maar een paar weken terug zag ik A complete unknown in een verlaten bioscoopzaal in Oostburg. ‘Early Bob Dylan The Musical’, zo zou ik deze ietwat zoete film typeren. Ik vond het alsnog ongelofelijk mooi. Als tiener sloeg ik Bob Dylan-foto’s op in een mapje op mijn desktop terwijl ik zijn muziek ontdekte op de iPod die ik met mijn vader deelde. Veel van de beelden in de film zijn direct gemodelleerd naar deze foto’s.
‘Na verzet komt (r)evolutie’ van Clarice Gargard staat bovenaan mijn leeslijst; Pakhuis de Zwijger deed een voorpublicatie.
Op 6 juni komt het nieuwe album van Little Simz uit: Lotus. De single Free is al even uit en een instant classic, afgelopen week verscheen ook al het opmerkelijke Young.
Droomstack is een maandelijkse nieuwsbrief over dromen, zowel overdag als ‘s nachts, over het verleden, het heden en de toekomst. Door Anne Schepers, schrijver van De daden (2023), korte verhalen en essays. Bekijk mijn werk.